Spinoza (1632-1677)

Spinoza (1632-1677)

--------------------------------------------------------------------------------

Me 24 nentor 1632 lind Baruch Spinoza ne Amsterdam., Ai ndjek kurset e shkolles hebraike Talmund Tora, te integruar ne singogen portugeze, ku mesoi hebraisht dhe lexon Testamentin e Vjeter. Gjithashtu, Spinoza studion letersi spanjolle dhe portugeze (sipas njerit prej dishepujve te tij, mikut Lucas nga Haga, Spinoza do te kete praktikuar portogalisht, holandisht, gjermanisht, spanjisht dhe italisht.) Fillimi i korrespondences filozofike dhe shkencore te Spinoza -s: nje leter drejtuar dijetarit Oldenburg na njeh me meditimiet qe do te perbejne Traktatin e Intelektit dhe Traktatin e Shkurter. Fillimi i punes redaktuese te librit Etika. Botohet ne latinisht "Parime te filozofise se Descartes", me parathenie te filozofit Louis Meyer. Spinoza vdes ne Hage me 21 shkurt nga tuberkulozi, ne vitin e dyzet e peste te ejtes, ne prani te Louis Meyer. Transferimi i doreshkrimeve mbetet enigme...

Veprat e Spinoza-s : "Parime te filozofise se Descartes", "Etika", "Traktat per intelektin" etj etj

Dicka per Taktatin e Intelektit:

I kosnideruar per shume kohe si nje "skice" e librit Etika, Traktati, nje metode e vertete, i cili cev tjerash mbante nentitullin "Traktat per rrugen me te mire qe con ne njohjen e vertete te botes", percjell nje mesazh filozofik origjinal: Njeriu mund te shpetohet. Permes ndonje nderhyrjeje hyjnore apo ndonje hiri te Perendise? Aspak . Vetem me mjetet dhe forcat e veta. Ende dhe sot e papranueshme, pa dyshim kjo eshte teza me "heretike" e filozofise se Spinoza-s.


Duke pershtatur ide nga Dekarti nga skolastika mesjetare dhe nga tradita hebraike Spinoza percaktoi vizionin e tij vetjak mgi gjithesine.Sipas tij,substanca eshte nje e vetme dhe nuk ka asgje jashte saj.Ka vetem nje substance,pjese e se ciles sado e parendesishme eshte edhe vet njeriu,kurse gjithesia eshte nje e tere dhe sundohet nga ligjet e pandrysheshme te logjikes.Spinoza mendonte qe substanca jo vetem qe ekzioston por ajo edhe mund te krijohet vete.Ne librin e tij kryesor ``Etika`` te shkruar ne menyre gjeometrikeqe nis me nje liste aksiomash dhe perfundimesh nga te gjitha rrjedhin disa teorema.Spinoza sqaron se substanca eshte e vetmjaftueshme dhe nuk varet nga asgje tjeter vec vetes .Sipas tij kur flasim per substancen,nuk mund ta perkufizojme me terma kohore ,sepse ajo ekziston jashte kohes.Vete Zoti eshte substanca.Spinoza besonte se Zoti nuk vepron me nje qellime te caktuar.Njerzit nuk veprojne ne liri por thjesht kane iluzionin se jane te lire te veprojne duke ndjekur interesat e tyre.Kete menyre te konceptimit te botes te bazuar tek arsye dhe qellimi ,njerezit ja aplikojne edhe konceptit te Zotit dhe vendosin se Zoti kontrollon rrjedhen e ngjarjeve ne funksion te mireqenies se njerezimit.Kurse Spinoza kundershton matematikisht se ne natyre ka qellime dhe se Zoti vepron sipas nje qellimi.Sipas tij Zoti eshte i persosur ne plolotshmerine e tij dhe nuk mund te deshiroje dicka ,sepse kjo kompromenton persosmerine e tij.Ky koncept perben nje ndarje te thelle nga mendimi i krishtere ,qe theksonte se Zoti vepron sipas qellimeve te tij.
__________________