Pjesa II Karl Marks

Marksi me "lidhjet sociale të prodhimit" nuk kuptonte vetëm lidhje midis individëve por edhe midis grupeve apo klasave të ndryshme. Nga ana shkencore dhe materialiste, Marksi nuk cilësonte klasat si subjektive (me fjalë të tjera grupë me njerëz që në mënyrë të ndërgjegjshme indetifikohen me njëri tjetrin). Ai mundohej ti klasifikonte klasat me argumenta dhe kritere objektive, si për shëmbull mundësia e tyre për të aksesuar në burime të ndryshme (pasuria për shëmbull). Sipas Marksit klasat e ndryshme kanë interesa kundërshtues, kjo një tjetër arsye në zhvillimin e konflikteve të mëdha sociale.

Marksi ishte shume i shqetësuar për mënyrën se si njerzit e harronin vlerën e burimin të tyre më thelbësor, fuqinë punëtore. Ashtu si dialektikën, Marksi filloi me idetë Hegeliane të 'alienimit' por zhvilloi një koncept më materialist. Ai i përshkruante komoditetet, gjërat që njerëzit prodhonin, sikur ato kishin një jetë të tyren të cilës njerëzit kishin veshtirësi për t'ju përshtatur. Në kapitalizëm, lidhjet sociale të prodhimit, si ato midis punëtorëve ose midis punëtorëve dhe kapitalistëve, rregullohen nëpërmjet komoditeteve të cilat shiten dhe blihen në treg, duke përfshirë këtu punën.

Marksi dhe Engelsi mendonin se kontrolli që njëra klasë kishte mbi modelin e prodhimit, nuk kishte të bënte vetëm me prodhimin e ushqimeve apo të mirave materiale por edhe me prodhimin e ideve (kjo është edhe arsyeja përse disa pjestarë të një klase të nënshtruar mund të kenë ide dhe besime që shkojnë kundër interesave të tyre). Për shëmbull, edhe pse ideja se makineritë që njerëzit prodhojnë janë më produktive se vetë njerëzit që i prodhojnë ato, është absurde, ajo reflekton faktin që njerëzit nën kapitalizëm çidentifikohen me fuqinë e tyre punëtore. Një tjetër shëmbull i lidhur me fenë marrë nga "Kuntribut Kritikës së Filozofisë të Drejtë te Hegelit":

"Vuajtjet për arsye të feve janë njëkohësisht shprehja e vuajtjeve të vërteta dhe një protestë kundër vuajtjeve të vërteta. Feja është psherëtima e një krijese të shtypur, zemra e një bote pa zemër, shpirti i një kondite të pashpirt. Eshtë opiumi i njerzve."

Ndërsa teza e tij në shkollë të mesme argumentonte se funksioni parësor social i fesë është promovimi i solidaritetit, Marksi filloi ta shikonte këtë funksion social si një mënyrë për të shprehur në mënyrë teorike pabarazinë sociale tek Zoti ndërsa praktikisht kapitalistët e përdornin për të ruajtur status kuonë.

Doktrina Ekonomike

‘‘Qëllimi kryesor i kësaj vepre është që të nxjeri lakuriq ligjin ekonomik të lëvizjes së shoqërisë moderne’’ (d.m.th. të shoqërisë borgjeze, kapitaliste), thotë Marx te parathënia e Kapitalit. Shqyrtimi i marëdhënieve në prodhim në një shoqërie të dhënë, një shoqëri e përcaktuar historikisht, në gjenezën, zhvillimin dhe rënien e tyre - kjo është përmbajtja e doktinës ekonomike të Marx-it. Në shoqërinë kapitaliste është pikërisht prodhimi i mallrave që dominon, kështu që analiza e Marx-it fillon me analizën e mallit.

Vlera

Malli, në radhë të parë, është një send që plotëson një kerkesë njerëzore; në radhë të dytë është një send që mund të shkëmbehet me dicka tjetër. Përdoshmëria e një sendi e bën atë një vlerë-përdorimi. Vlera-shkëmbimit (ose thjesht vlera) në radhë të parë shfaqet si raporti, proporcioni, me të cilën një numër i caktuar vlerash-përdorimi të një lloji mund të shkëmbehen me një numër të caktuar vlerash përdorimi të një lloji tjetër. Eksperienca e përditshme na tregon që me miliona shkëmbime të tilla venë përballë njëra-tjetrës lloj-lloj vlerash-përdorimi (qoftë edhe ato që nuk kanë asgjë të përbashkët dhe nuk mund të krahasohen me njëra-tjetrën).

Një pyetje e natyrshme ketu do të ishte: Ç’gje të perbashket kanë këto sende të shumëllojëshme, të cilët në mënyrë konstante vihen përballe njëri-tjetrit në një sistem të dhënë marëdhëniesh shoqërore? Çfarë ata kane te perbashket eshte se ata jane prodhime te punes. Keshtu qe gjate procesit te shkembimit te prodhimeve, procese prodhimi krjtesisht pa lidhje vihen perballe njeri-tjetrit. Prodhimi i mallrave eshte nje sistem maredheniesh shoqerore ku prodhuesiet individuale prodhojne prodhime te ndryshme (ndarja shoqerore e punes); dhe ku te tera prodhimet vihen perballe njeri-tjetrit ne procesin e shkembimit. Rrjedhimisht, cfare te gjitha mallrat kane te perbashket nuk eshte puna konkrete e shpenzuar ne nje dege te caktuar te prodhimit, jo puna e nje lloji te vecante, por puna njerezore abstrakte (dmth. puna njerzore ne teresi). Teresia e fuqise punetore e nje shoqerie te dhene, e perfaqsuar nepermjet teresise se vleres te tere mallrave, eshte po e njejta fuqi-puntore njerezore: me miliona akte shkembimi e provojne kete fakt. Keshtu qe cdo mall i vecante perfaqson vetem nje pjese te kohes se punes shoqerisht te nevojshme. Shkalla e vleres percaktohet nga sasia e punes shoqerisht e nevojshme; ose e thene ndryshe, nga koha e punes shoqerisht e nevojshme per prodhimin e nje malli te caktuar, te nje vlere-perdorimi te caktuar.

Vlera eshte nje maredhenie mes dy personave, vecse nje maredhenie e fshehur si nje maredhenies mes sendesh. Vlera mund te kuptohet vetem po ta konsiderojme ate nga pikepamja e sistemit te maredhenieve shoqerore ne prodhim te nje formacioni te caktuar historik te shoqerise; maredhenie per me teper, qe shfaqen ne fenomenin masiv te shkembimit (nje fenomen qe perseritet me miliona here). ‘‘Si vlera, te gjitha mallrat jane vecse masa te caktuara qe fshehin kohen e punes.’’

Pasi ka bere nje analize te hollesishme te karakterit te dyanshem te punes se inkorporuar ne mall, Marx-i vazhdon me analizen e formave te vleres dhe parase. Detyra kryesore e Marx-it eshte te studioje gjenezen e formes monetare te vleres; te studioje procesin historik te zhvillimit te shkembimit, nga akte te vetmuara dhe rastesore shkembimi te forma universale e vleres, ku nje numer mallrash te ndryshme shkembehen me nje mall te vecante; dhe pastaj drejt formes monetare te vleres, ku floriri merr rolin e ketij malli te vecante, ekuivalentit universal.

Duke qene produkti me i larte i zhvillimit te shkembimit dhe prodhimit te mallrave, paraja maskon dhe fsheh karakterin shoqeror te te gjithe prodhuesve te vecante te cilet jane te bashkuar nepermjet tregut. Marx-i i analizon me hollesine me te imet funksionet e ndryshme qe luan paraja; dhe ja vlen te permendet qe menyra abstrakte (dhe ndonjehere, ne dukje, thjesht deduktive) e pershkrimit, ne fakt na rijep nje koleksion madheshtor me materiale faktike mbi historine e zhvillimit te shkembimit dhe te prodhimit te mallrave.

Mbivlera

Ne nje faze te caktuar zhvillimi te prodhimit te mallrave paraja shnderohet ne kapital. Formala e qarkullimit te mallrave eshte M-P-M (mall-para-mall), d.m.th. shitja e nje malli behet me qellim per te blere nje mall tjeter. Perkundrazi, formula e pergjithshme e kapitalit eshte P-M-P, d.m.th. blerja behet me qellim per te shitur (me fitim). Marx e quan rritjen e vleres origjinale te parave mbivlere. Kjo ‘‘rritje’’ e parave gjate qarkullimit kapitalist eshte e mirenjohur. Eshte kjo ‘‘rritje’’ qe e shnderon parane ne kapital, d.m.th. ne nje maredhenie sociale prodhimi speciale (e percaktuar historikisht).

Mbivlera nuk mund te lindi nga qarkullimi i mallrave, sepse tek ky i fundit ndodh vetem shkembimi i ekuivalenteve; nuk mund te lindi nga nje rritje e cmimeve, sepse ne kete rast te humburit dhe fitimtaret mes shitesve dhe bleresve do te ekuilibronin njeri-tjetrin, ndersa cfare kemi ketu nuk eshte nje fenomen i shkeputur, por nje fenomen masiv, mesatar, social. Me qellim qe te gjeneroje mbivlere i zoti i parave ‘‘duhet … te gjeje … ne treg nje mall, vlera-e-perdorimit e te cilit zoteron vetine e vecante e te qenit nje burim vlere’’ – nje mall procesi i konsumit i te cilit eshte njekohesisht edhe nje process krijimi vlere.