Skizofrenia

Diku përreth një në njëqind njerëz ju jipet diagnoza e skicofrenisë në ndonjë fazë të jetës së tyre - dhe zakonisht në moshë të re. Përafërsisht këto figura janë të njejta për të dy gjinitë, por te meshkujt diagnoza bëhet më shumë në moshë më të re. Nëse dikush nga familja juaj e ka scicofreninë atëherë anëtarët e tjerë të familjes me këto simptome më lehtë ju jipet diagnoza e skicofrenisë. Është vlerësuar që përreth një e treta e popullsisë që ju jepet diagnoza e skicofrenisë e përjetojnë vetëm një epizodë skicofrenike. Një e treta tjetër mund të ketë epizoda të herë pas hershme, përderisa pjesa e tretë e fundit mund të jetojë me skicofreni si problem të përhershëm gjatë gjithë jetës.
A janë të rrezikshëm njerëzit me diagnozë të skicofrenisë?

Ka shumë dezinformata për skicofreninë nga mediat, më shumë se sa cilado sëmundje psikiatrike tjetër. Një mit i popullarizaur është që skocofrenia do të thotë ’personalitet dyfish’ dhe që dikush që e ka skicofreninë luhatet prej një personi të qetë në atë jashtë kontrollit. Shpesh nëpër gazeta apo televizion skicofrenët shfaqen si të rrezikshëm nëse nuk mbahen me barrna dhe të izoluar në institucione. Shumica e njerëzve me skicofreni nuk kryejnë krime të dhunshme, dhe krimet më të dhunshme nuk kryhen nga njerëzit me skicofreni. Nga hulumtimet mësojmë që njerëzit me probleme të drogës dhe alkoholit janë në gjendje dy herë më shumë të kryejnë krime të dhunshme se dikush me skicofreni. Evidenca e korrelacionit ndërmjet skicofrenisë dhe krimit serioz ështe aq e pasigurtë sa që parashikimet për dhunë konsiderohen pothuaj të pamundhsme. Njerëzit zakonisht frigohen shumë nga personat që dëgjojnë zëra. Është me rëndsi të mbani në mend se njerëzit që dëgjojnë zëra, ata vendosin se a të veprojnë sikurse çdokush tjetër, nëse dikush e pyet të bëjë diçka. Duket që zërat që njerëzit me skicofreni i dëgjojnë janë më shpesh për të bërë vetëvrasje në vend se ta vrasin dikend tjetër. Shumica marrin vendim të vetëdijshëm çdo ditë që të mbesin gjallë pa marrë parasysh zërat që i dëgjojnë.
Çfarë ndihme mund të ju ofrohet si ndihmë?

Nëse ju shkoni te mjeku i përgjithshëm (mjeku familjar, shtëpiak) ai mund të ju jap barna apo mund të ju ofroj tretmane ku mund të bisedoni me dikend. Ai mund të ju referoj te psikiatri dhe ekipi për shëndet mental në komunitet për vlersim të mëtutjeshëm, tretmane dhe kujdes nëse keni nevojë. Shumica e njerëzve me skicofreni jetojnë në shoqëri por nëse simptomet tuaja paraqiten përnjëherë, dhe janë serioze ju ndoshta duhet të shkoni në spital.
Medikamentet

Ilaçet anti-psikotike që njihen si barna qetësuese apo neuroleptik, zakonish jipen për t’i kontrolluar simptomet pozitive. Këto mund të kenë efekte të pakënaqura negative, posaqërisht nëse konsumohen në sasi të mëdha, dhe mund të kenë veprim dehës, kështu që mund të keni vështërsi t’i përballoni efektet e padëshiruara, apo të keni përfitim nga tretmanet ku mund të bisedoni me dikend. Përveq gjërave tjera, efektet e padëshiruara përfshijnë, efekte neuro muskulare (dridhja e duarve, ngurrimi i muskujve) dhe efekteve anti-muskarinike (pamje të trubulltë, rrahje të shpejtë të zemrës, kapsllëkun dhe marramendje). Barnat anti-psikotike të përparshme si chlorpromazine (që quhet Largactil) dhe haloperidol (Serenace and Haldol) janë të shoqëruara me efekte të padishiruara, afatgjatë dhe serioze, duke përfshirë dëmtim të përhershëm të sistemit nervor (të njohur si tardive dyskinesia). Udhëzimet e tanishme sygjerojnë që njerëzit duhet të përdorin barnat antipsikotike në sasitë sa më të vogla. Ata, nëse është e mundshme duhet të ja fillojnë me barnat e reja antipsikotike ’jotipike’ si ‘risperidon’, ‘olanzapin’, ‘quetiapin’, ‘amisulpirid’ dhe ‘zotepin’. Këto medikamente janë zhvilluar për t’i redukuar efektet e pakënaquara neuromuskulare. Përveq që këto barna janë më të sigurta, mund t’i përmirsojnë simptomet negative. Barnat antipsikotike mund të jenë në formë të tabletave, shurupit apo injeksionit, dhe mund të mirren çdo ditë, javë, dy javë apo muaj. Barnat nuk mund ta parandalojnë keqsimin në përgjithësi, por evidenca tregon që e zvoglon masën dhe seriozitetin. Mënyra më e mirë për t’i tejkaluar simptomet dhe për t’i zvogluar efektet e padëshiruara ëshë duke marrë sasi të vogla të barnave. Nëse jeni duke marrë këto barna ju duhet ta rishqyrtoni sasinë e tyre rregullisht me synim që ta mbani sasinë sa më të vogël. Individët reagojnë ndryshe në barna kështu që duhet të i provoni disa prej barnave derisa ta gjeni ata që ju konvenon më së miri. Te shumë njerëz barnat bëjnë ndryshim në simptomet e tyre por disa pacientëve nuk ju ndihmojnë. Të tjerët nuk vazhdojnë të i marrin përshkak të efekteve të padëshiruara dhe disave nuk ju duhen fare.
Qëndrimi / Pranimi në spital

Nëse ju ndjeheni posaqërisht në gjendje të vështirë, ju ndoshta dëshironi të gjindeni diku ku ndjeheni të sigurt dhe pa stres. Kjo zakonisht do të thotë që të shkoni në spital. Në spital mund të jetë vështirë të jeni përreth njerëzve të tjerë të cilët janë në gjendje të vështirë dhe që nuk mund të jeni vetëm dhe pa përkrahje mund të jetë vështir ta përballoni. Megjithatë, përdorësit e shërbimeve dhe grupet e pacientve të bazuar në spital mund të jenë shumë përkrahës dhe të dobishëm. Para se të lëshoheni nga spitali nevojat tuaja duhen të vlerësohen kështu që të jeni në gjendje të jetoni pavëarsisht.
Shërbimet në kohë krizë

Në disa plëmi shërbimet në krizë janë zhvilluar si alternativë të spitalit. Disa nga këto ofrojnë strehim në kohë krize, të tjerët ofrojnë përkrahje njrëzve në shtëpitë e tyre. Shumica mundohen të ju ndihmojnë kështu që mos të ketë nevojë të shkoni në spital. Këto shërbime synojnë më shumë në drejtim të tretmanit me psikiatër dhe përkrahje joformale, në vend të barnave.
Çka mund të bëjë tjetër që ta përmirësojë jetën time?

Tretmanet biseduese

Terapitë biseduese, siç janë Psikoterapia, konsultimi, terapi për sjellje njohëse (kognitive), mund të ju ndihmojë njerëzve që të jetojnë me skicofreni, duke i njohur problemet e tyre, të merren me pasoja, zhvillojnë strategji përballuese dhe të mësojnë se si të ndalojnë zhvillimin e situatave kritike. Kjo i lejon të shqyrtoj domethëniet e simptomeve dhe se si të tejkalohen. Bëni kërkesën nga mjeku për terapi.
Vetë-ndihma

Grupet për vetë ndihmë ofrojnë mundësi me rëndësi për individët dhe familjet që t’i ndajnë përvojat dhe mënyrat përballuese, fushata për shërbime më të mira apo thjesht të përkrahin njëri -tjetrin.
Puna

Ju ndoshta duhet të i shmangeni situatave që i gjeni vështirë të i përballoni. Nëse jeni të punësuar, ju ndoshta mund të punoni me orar më të shkurtër apo të punoni me orar fleksibil që të i shmangeni situatave të vështira.
Terapitë alternative

Disa njerëzve me diagnozë të skicofrenisë shohin se terapitë plotësuese ju ndihmojnë me problemet e tyre. Këto mund të përfshijnë homeopathi dhe terapitë kreative të përqendruara në art dhe poezi. Ushtrimet “T’ai chi”, joga dhe teknika të tjera relaksuese mund të kenë përfitim, mirëpo është ide e mirë të bisedoni këto mundësi me terapistët e kualifikuar.
Ushqimi

Studimet e tanishme kanë shikuar për përparësi të mundshme nga ushqimi i përmirësuar për personat me diagnozë të skicofrenisë. Disa studime sugjerojnë përfitimet nga vajrate e peshqëve që mund të gjenden në sardina, dhe që mund të merren në formë të suplementeve.
Si mund të ju ndihmojnë rrethi, pra: familja, të afërmit dhe shoqëria?

Mund të jetë shumë vështirë kur dikush që është i afërt për ju, i përjeton simptomet e skicofrenisë. Ju mund të jeni të pasigurt se si të veproni. Të mësoni realitetin e skicofrenisë mund të ju ndihmojë. Kjo mund të përfshijë të mësoni për strategji të ndryshme përballuese,me të cilat mund ta inkurajoni partnerin, shokun/shoqen, të afërmin të provoj. Do të ju ndihmojë shumë nëse bisedoni me personin kur ata ndjehen mirë, se çka dëshirojnë ata prej juve kur janë duke përjetuar vështërsi. Është me rëndësi poashtu të ju tregoni atyre se çka mund të përballoni e çka nuk mundeni. Personi i cili përjeton simptomet e skicofrenisë dëshiron gjërat e njejta sikurse ne i dëshirojmë: të ndjehen që dikush kujdeset për ata, mos të ndjehen të vetmuar, dhe ta kenë dikënd që mund të bisedojnë ndjenjat dhe mundësitë e tyre. Është me rëndësi që mos ta fajsoni personin apo t’i thoni atyre të ’vijnë në vete’.
Si ta përballoni mbikëqyrjen

Është me rëndësi që të keni përkrahje me përballimin e ndjenjave tuaja, të cilat mund të jenë zemrimi, frika, faji apo pengimi. Ka një numër të madh të organizatave vullnetare që japin ndihmë për mbikëqyrësit, dhe shërbimet e socialit janë të obliguar t’i vlerësojnë nevojat tuaja për përkrahje praktike dhe emocionale, nëse personi që ju kujdeseni ka pasur apo do të ketë vlerësim nga kujdesi për komunitet.
Si ti përgjigjeni iluzioneve

Mund të jetë shumë vështirë të dini se si të veproni kur një shok/shoqe apo i afërm sheh diçka apo beson diçka që ju nuk mund ta shihni apo besoni. Në vend se ta vërtetoni apo ta mohoni përvojën e tyre, mund të ju ndihmojë atyre nëse ju thuani diçka njejtë si këtë, ’Une e pranoj që po dëgjon zëra apo sheh gjërat në atë mënyrë por nuk është e njejtë për mua’. Zakonisht më konstruktive është që të përqendroheni në atë se si personi ndjehet, kjo mund të jetë më lehtë për të ju të dy të komunikoni në mënyrë më konstruktive.
Pranimi i detyrueshëm në spital

Nëse ndjeheni se ka rrezik të madh për personin apo për dikend tjetër, ndoshta është e nevojshme të mendoni për pranim të detyrueshëm në spital, si mundësi e fundit.

____________
Referencat:
- Davison & Neale: Klinische Psychologie
- DSM IV
- ICD 10
- multikulti.org.uk