Gramatika Pjesa II

Gjinia e Emrave

1- Gjinia e emrave n? shumic?n e rasteve mund t? dallohet morfologjikisht nga mbaresat q? marrin ata n? trajt?n e shquar t? ras?s em?rore t? nj?j?sit:
Emrat mashkullor? marrin mbares?n -i ose -u: plep-i, mendim-i, v?lla-i, burr-i (burr?), gjum-i (gjum?),
zog-u, dh?-u etj.;

Emrat fem?ror? marrin mbares?n -a ose -ja (k?tu ?sht? fjala p?r n? radh? t? par? p?r emrat e p?rgjithsh?m).

Gjinia gramatikore e emrave t? p?rve??m t? njer?zve p?rcaktohen nga seksi i personit p?rkat?s, p.sh. Lek?-Leka, Ded?-Deda, Kol?-Kola, Ko?o-Ko?oja jan? emra mashkullor?, megjith?se shkojn? sipas lakimit t? emrave fem?ror?, nga ana tjet?r, emra si Nermin-i, Antigoni etj., jan? emra fem?ror?, megjith?se shkojn? pas lakimit t? emrave mashkullor?.
Po k?shtu disa emra si axh?-axha, daj?-daja, geg?-gega, tosk?-toska, q? sh?nojn? frymor? t? seksit mashkullor, megjith?se shkojn? pas lakimit t? emrave fem?ror?, i p?rkasin gjinis? mashkullore, jan? emra mashkullor? t? lakimit t? tret?).

Gjinia gramatikore e emrave t? m?sip?rm, t? p?rve??m e t? p?rgjithsh?m, shprehet sintaktikisht:
Fjal?t p?rcaktuese edhe fjal?t e tjera q? p?rshtaten me k?ta emra, vihen n? trajt?n e gjinis? mashkullore p.sh.: Leka i Madh; Kola ?sht? pun?tor i dalluar; Nermini ?sht? pun?tore e dalluar; axha im; daja i vog?l etj.

2- Ka nj? num?r emrash, t? cil?t dikur p?rdoreshin n? t?r? gjuh?n si asnj?an?s dhe e formonin trajt?n e shquar t? em?rores me mbares?n -t, p.sh,: drith?-t, gjalp?-t etj. Kjo form? d?gjohet ende sot n?p?r dialektet e n? t? folurit t? brezit t? vjet?r. N? gjuh?n letrare t? sotme k?ta emra p?rdoren si mashkullor?, d.m.th. e formojn? trajt?n e shquar t? em?rores s? nj?j?sit me mbares?n -j dhe formojn? trajt?n e shquar t? em?rores me mbares?n -in.
Emrat n? fjal? jan?:
ball? - balli - ballin
brum? - brumi - brumin
djath? - djathi - djathin
drith? - drithi - drithin
dyll? - dylli - dyllin
dhall? - dhalli - dhallin
dhjam? - dhjami - dhjamin
grur? - gruri - grurin
gjalp? - gjalpi - gjalpin
lesh - leshi - leshin
miell - mielli - miellin
mish - mishi - mishin
mjalt? - mjalti - mjaltin
uj? - uji - ujin
vaj - vaji - vajin

trajtat asnj?an?se t? k?tyre emrave mund t? p?rdoren n? vepra letrare p?r t? individualizuar ndonj? personazh me an? t? gjuh?s ose p?r t? karakterizuar gjuh?n e nj? epoke t? kaluar. Ato mund t? p?rdoren gjithashtu edhe n? shprehje frazeologjike, p.sh.: m'u ngjeth misht?, ose kur kan? marr? nj? kuptim t? ve?ant?, p.sh.: uj?t (n? kuptimin "uj?t e holl?? ), dhjam?t (n? mjeksi, p.sh.: operoi dhjam?t).

Emri krye, kur p?rdoret me kuptimin "kok?", n? ras?n em?rore ose kallzore, ?sht? kurdoher? asnj?an?s dhe formon trajt?n e shquar me mbares?n -t, p.sh.: m? dhemb kryet, nd?rsa, kur p?rdoret me kuptimin "kryetar, i par?? ose "kapitull" (libri) ?sht? kurdoher? mashkullor dhe e formon trajt?n e shquar me mbares?n -u, p.sh.: kreu i vendit, kreu i tret? etj.

3- Nj? num?r emrash, t? cil?t jan? p?rdorur m? par? edhe si mashkullor?, edhe si fem?ror? ose p?rdoren ende keshtu n?p?r t? folme t? ndryshme, kan? kaluar sot p?rfundimisht n? gjinin? mashkullore, p.sh.:
borxh-i, djep-i, kryq-i, ligj-i, lot-i, nder-i (p?r k?t? arsye duhet th?n? faleminderit, falemnderit dhe jo faleminder?s, falemnder?s), pyll-i, qiell-i, sh?ndet-i, turp-i etj.;
Po k?shtu edhe: problem-i, program-i, komunizm-i, marksizm-i, organizm-i, reumatizm-i, sarkazm-i, etj.

Trajtat fem?rore t? tyre, si borxha, djepja, ligja, lodja, ndera, problema, komunizma, reumatizma, sarkazma etj, kan? dal? jasht? norm?s s? sotme letrare dhe nuk duhen p?rdorur. Emri "furr?" ?sht? i gjinis? fem?rore: furra (dhe jo furri).