-----Psikika E Njeriut -----

Psikika E Njeriut

-------------------------- -------------------------------------------------

PSIKIKA E NJERIUT

Vënia e diagnozës së sëmundjeve mendore është një nga detyrat më të vështira në praktikën klinike të psikiatrisë. Siç dihet mjetet diagnostike që kemi në dispozicion nuk janë të shumta dhe metodat objektive të ekzaminimit mjaft të kufizuara. Në këto kushte diagnostikimi i këtyre sëmundjeve mbështetet kryesisht në kritere diagnostike. Që të bëhet një diagnozë e saktë është e domosdoshme pajisja me koncepte të sakta psikiatrike dhe njohja e mirë e të gjithë simptomatologjisë së sëmundjeve psikike, dhe së dyti, të zotërohet mirë përdorimi i kritereve diagnostike bazë. Në këtë aspekt duhen sqaruar disa terma psikopatologjike, që përdoren shpesh sidomos në literaturën e huaj psikiatrike. Kështu me termin “shenja” të sëmundjes kuptohen ato të dhëna objektive, që klinicistët arrijnë të konstatojnë te një i sëmurë psikiatrik, si p.sh. eksitacioni, euforia, amnezia, etj. Ndërsa termi “simptoma” përdoret për të shprehur ankesat subjektive të pacientëve, siç janë p.sh. ankthi, mërzitja, pagjumësia, dëgjimi i zërave etj. Në psikiatri, gjithashtu, ndeshet edhe termi “sindromë”, në të cilin përmblidhen një grup shenjash dhe simptomash, që shpesh herë ndeshen së bashku dhe formojnë modele të njohura, p.sh. një sindromë depresive mund gjendet në një çrregullim afektiv depresiv, në demencat ose në skizofreni. Ky term është më pak specifik sesa termat “çrregullim” ose “sëmundje”. Në të vërtetë shumica e çrregullimeve psikiatrike janë sindroma.
Të gjithë studentët dhe specializantët, kur ndeshen për herë të parë me praktikën psikiatrike, ndiejnë se aftësitë që kërkohen këtu ndryshojnë nga ato që shfrytëzoheshin më parë në sëmundjet e brendshme ose në kirurgji. Por në thelb aftësitë që nevojiten janë të njëjta dhe lidhen me marrjen e kujdessshme të anamnezës së sëmundjes, me ekzaminimin e saktë klinik sistematik, si dhe me një arsyetim klinik të drejtë. Ndryshimi më i rëndësishëm është se ekzaminimi i të sëmurëve në psikiatri përfshin si ekzaminmin e gjendjes mendore, ashtu edhe të gjendjes somatike. Komunikimi profesional me pacientët dhe perfeksionimi i mjeshtrisë së marrjes së të dhënave anamnestike, e sidomos i ekzaminimit të statusit psikik, janë shumë të rëndësishme në praktikën klinike psikiatrike. Sado i zoti të jetë një klinicist në drejtime të tjera, ai nuk mund t’i përdorë aftësitë e tij, nëse nuk do të realizojë dot komunikimin e mirë me të sëmurët, për t’i bërë ata që ta kuptojnë sëmundjen, të dinë se si mund të ndihmojnë vetveten dhe se çfarë mund të arrijë të bëjë mjeku. Sjellja e pacientëve në mënyrë të çuditshme, të paparashikuar e nganjëherë edhe të rrezikshme, nuk duhet t’i bëjë studentët të shmangin bisedat me ta dhe të preferojnë të mësojnë vetëm nga libri. Edhe pse librat i ndihmojnë shumë ata, bisedat me një numër sa më të madh të sëmurësh është tepër e rëndësishme. Një vend të veçantë, gjithashtu, zë edhe njohja e veçorive të personalitetit dhe e mënyrave me të cilat njerëz të ndryshëm reagojnë ndaj sëmundjeve mendore. Njohuri të tilla mund të sigurohen duke harxhuar shumë kohë me dëgjimin e pacientëve dhe të familjarëve të tyre.
Sëmundjet psikike, madje edhe disa prej sëmundjeve somatike e neurologjike, në përmasa të ndryshme, shkaktojnë çrregullime në veprimtarinë mendore ose edhe të personalitetit të të sëmurëve. Që të kuptohen këto probleme dhe të përvetësohen mirë simptomat e sëmundjeve të tilla, është e nevojshme që, në vija të përgjithëshme, të përshkruhen pjesët përbërëse kryesore të psikikës së njerëzve normalë, si dhe bazat fiziologjike e anatomike të tyre. Kjo do ta bëjë më të lehtë për klinicistin saktësimin e pranisë ose jo të shenjave të çrregullimeve psikike, duke futur kështu në rrugë të mbarë edhe përpjekjet për vënien korrekte të diagnozës.
Psikika ose mendja e njeriut është forma më e lartë e pasqyrimit të mjedisit rrethues. Ajo është produkt i një organi shumë të përsosur dhe të organizuar në mënyrë të veçantë, i trurit. Forma më e lartë e psikikës është vetëdija. Lidhja dhe përshtatja e organizmit me mjedisin e jashtëm realizohet me anën e sistemit nervor në përgjithësi e, në veçanti, me anën e trurit, si edhe të proceseve të tij fiziologjike.
Ngacmues të shumëllojshëm, të jashtëm e të brendshëm, veprojnë mbi organizmin e njerëzve. Dhe organizmi reagon ose kundërvepron ndaj tyre, duke përcaktuar mënyrat më të përshtatshme të sjelljes e të veprimtarisë së tij, që i sigurojnë vazhdimësinë e jetës e të veprimtarie normale. Një funksionim i tillë realizohet me anën e disa mekanizmave neuro-fiziologjikë të sistemit nervor, që quhen reflekse. Reagimet reflektore, të lindura dhe të trashëguara nga paraardhësit, quhen reflekse të pakushtëzuara dhe përbëjnë veprimtarinë e ulët nervore. Por njerëzit përvetësojnë gjatë jetës se tyre edhe reagime të tjera reflektore ndaj ngacmuesve të ndryshëm, që janë reflekset e kushtëzuara dhe që përbëjnë veprimtarinë e lartë nervore. Veprimtaria e lartë nervore ose veprimtaria reflektore e kushtëzuar siguron, në një nivel shumë më të lartë se veprimtaria e ulët nervore, përshtatjen e organizmit ndaj kushteve të mjedisit, të cilat janë në ndryshim të vazhdueshëm. Ndërsa veprimtaria e lartë nervore realizohet nga korteksi i hemisferave të mëdha të trurit, me pjesëmarrjen edhe të subkorteksit, veprimtaria e ulët nervore kryhet me ndihmën e të gjitha pjesëve të sistemit nervor, kryesisht të palcës kurrizore dhe të subkorteksit. Veprimtaria e lartë nervore përbën bazën fiziologjike të psikikës së njeriut.
Veprimtaria reflektore e kushtëzuar quhet sistem sinjalizues i përshtatjes së organizmit ndaj ngacmuesve të ndryshëm. Sisteme sinjalizuese janë dy: sistemi i parë i sinjaleve, i cili përbëhet nga ato reflekse të kushtëzuara që kanë si ngacmuesë ose sinjale sendet dhe objektet e realitetit ose cilësitë e tyre dhe sistemi i dytë i sinjaleve, i cili përbëhet nga reflekset e kushtëzuara, ku rolin sinjalizues e luajnë fjalët. Ndërsa sistemi i parë është karakteristik për njerëzit dhe kafshët, i dyti ndeshet vetëm te njerëzit, por lidhet organikisht me sistemin e parë të sinjaleve dhe krijohet mbi bazën e tij.

__________________